Người giá trị cao = năng lực + động lực

Khi nghĩ về một người “giá trị cao”, mình luôn hình dung họ trên một sơ đồ hai trục: năng lực và động lực.

Năng lực ở đây chính là khả năng, kỹ năng chuyên môn, tư duy giải quyết vấn đề, và tiềm năng phát triển của một người. Nó là “độ sâu” của năng lượng trí tuệ và kỹ thuật, thứ giúp họ làm được việc khó và làm tốt hơn theo thời gian.

Còn động lực là sức đẩy từ bên trong: họ có mục tiêu không, có khát vọng không, có sẵn sàng dấn thân, chịu đánh đổi và hành động hay không.

Nếu hình dung con người trên mặt phẳng này, thì người giá trị cao nhất nằm ở góc trên bên phải, nơi hội tụ của năng lực cao và động lực mạnh.

Bởi nếu chỉ có năng lực mà thiếu động lực, bạn sẽ thông minh nhưng ì ạch, biết nhiều nhưng chẳng đi đâu xa. Bạn dễ tự cao, dễ thụ động, và sớm hay muộn cũng sẽ thấy bất mãn với chính mình: biết mình có thể hơn thế này, nhưng không đủ lửa để làm, tự thấy mình cũng có tài năng như người khác, nhưng không đạt được thứ mà họ đạt được.

Ngược lại, nếu có động lực mà thiếu năng lực, bạn sẽ miệt mài chạy mãi mà không tiến được bao xa. Làm nhiều, nỗ lực nhiều, nhưng hiệu quả thấp. Bạn có thể đạt được vài kết quả ngắn hạn, nhưng khi đối diện với những vấn đề phức tạp hơn, mọi thứ dễ sụp đổ. Về lâu dài dễ tạo ra cảm giác bất lực khi bạn cảm thấy dù cố gắng rất nhiều nhưng không có được thành quả xứng đáng.

Vậy thì làm sao để chúng ta đi được lên góc trên bên phải của sơ đồ này?

Câu trả lời của mình là: rèn năng lực bằng hành động có chủ đích, và nuôi động lực bằng tầm nhìn rõ ràng.

Năng lực không phải là điều bẩm sinh, nó là thành quả của quá trình rèn luyện có chủ đích. Nhà tâm lý học Anders Ericsson gọi đây là deliberate practice: tức là việc rèn luyện có mục tiêu rõ ràng, vượt khỏi vùng thoải mái, và được phản hồi liên tục.

Nói đơn giản, muốn năng lực cao hơn, chỉ có hai con đường: học nhiều hơn và làm nhiều hơn.

Thiên phú hay chỉ số IQ có thể khác nhau giữa người với người, nhưng sự khác biệt thực sự đến từ việc bạn chủ động thử thách mình với những việc mới hơn, khó hơn, hoặc làm nhanh hơn, chính xác hơn.

Trong công việc nào cũng vậy, dù là sáng tạo nội dung, nghiên cứu khoa học hay kinh doanh, nếu bạn không tiến lên, nghĩa là bạn đang đi lùi. Vì chúng ta đang già đi từng ngày, nên nếu không học, không phát triển, tức là đang tụt lại.

Còn muốn có động lực, hãy hiểu rõ mình sống vì điều gì. Động lực sâu xa không đến từ phần thưởng ngắn hạn, mà từ sự rõ ràng về mục đích sống.

Khi bạn hiểu mình là ai, thật sự muốn gì, và vì sao mình muốn điều đó, động lực sẽ tự sinh ra.

Theo lý thuyết Self-Determination Theory của Deci & Ryan, con người duy trì được động lực nội tại khi họ cảm thấy tự chủ, có năng lực, và có ý nghĩa trong việc mình làm. Nghĩa là, động lực không đến từ “bị ép phải làm”, mà từ “chọn làm điều có ý nghĩa với mình”.

Hãy thử hỏi:

20 năm nữa, mình muốn trở thành ai?

50 năm nữa, mình muốn để lại điều gì?

Không chỉ là kiếm tiền hay đạt danh hiệu, mà là hướng đến một bức tranh lớn hơn cho đời mình. 

Khi bạn có tầm nhìn dài hạn như vậy, rồi kết nối nó với một mục tiêu ngắn hạn rõ ràng và thiết thực, bạn sẽ thấy năng lượng trong mình bùng lên rất tự nhiên và động lực được tạo ra cực kỳ dễ dàng. Bạn sẽ sẵn sàng để dấn thân, bởi bạn không chỉ đang “làm một việc”, mà đang mua lại tương lai lý tưởng của chính mình bằng thời gian, nỗ lực, và niềm tin. 

Vậy bạn đang ở đâu trên sơ đồ này?

Ở góc dưới, nơi bạn chỉ biết hoặc chỉ muốn? Hay ở góc trên, nơi bạn vừa biết vừa làm, vừa khát khao vừa hành động?

Bởi cuối cùng, người giá trị cao không phải là người có tất cả,mà là người không ngừng trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình.

Cosmic Writer