Kỹ năng chỉ những người thành công mới có?

Những năm được làm việc cùng những người thành công hơn mình, mình nhận ra một điều khá thú vị: trong khi mình vẫn đang cân nhắc, do dự giữa hàng loạt lựa chọn khác nhau, thì họ đã kịp chọn, thử, và đi tiếp. Không phải vì họ liều lĩnh hay bất chấp, mà vì ở họ mình nhìn thấy được một sự tự tin rất khác.

Lúc đầu, mình từng nghĩ: “Họ quyết nhanh thế, liệu có thiếu suy nghĩ không?”. Nhưng càng quan sát, càng nhận ra, điều khiến họ tiến xa không phải vì họ luôn đúng, mà vì họ không sợ sai.

Từ đó, mình rút ra ba bài học quan trọng về khả năng ra quyết định, mà mình tin là một trong những phẩm chất quan trọng nhất để một người có thể phát triển sự nghiệp, và làm chủ cuộc đời mình.

1. Ra quyết định là chấp nhận trách nhiệm

Ra quyết định nghĩa là chịu trách nhiệm. Cả với những điều đúng, và cả với những điều sai.

Bởi vì khi bạn là người đưa ra quyết định, điều đó cũng đồng nghĩa rằng mọi kết quả sau đó, dù là thành công hay thất bại đều sẽ quy về bạn. Và chính cảm giác “chịu trách nhiệm” ấy, mới là thứ khiến cho một người thực sự lớn lên.

Rất nhiều người trong chúng ta thích đưa ra ý kiến, nhưng lại sợ phải là người ra quyết định. Vì đã quyết định đồng nghĩa với việc không thể đổ lỗi. Nhưng nếu để ý, những người thành công không bao giờ chạy trốn khỏi điều đó. 

Triết gia Jean-Paul Sartre từng nói: “Con người bị kết án phải tự do.”

Một câu nói nghe có vẻ nghịch lý, nhưng lại chứa đựng bản chất rất thật của đời sống: khi ta có quyền được chọn, thì đồng nghĩa với việc ta cũng phải gánh trách nhiệm cho mọi thứ mà mình chọn. Tự do và trách nhiệm là hai mặt của một đồng xu, không thể tách rời.

Mình tin đó chính là điểm khởi đầu của trưởng thành. Khi bạn đủ dũng cảm để chọn, dù chưa chắc chắn về kết quả, là khi bạn bắt đầu bước vào đời với tư cách của một người làm chủ, chứ không còn là kẻ quan sát.

Vậy nên, trước một quyết định lớn, thay vì cố tìm “đáp án đúng tuyệt đối”, mình thường tự hỏi:

“Nếu sai, mình sẽ học được gì? Nếu đúng, mình sẵn sàng đi tới đâu với lựa chọn này?”

2. Ra nhanh, chính xác không phải vì liều, mà vì từng trải

Để có thể ra quyết định nhanh mà vẫn chính xác, bạn cần nhiều hơn là sự thông minh. Bạn cần trải nghiệm.

Kinh nghiệm là thứ cho ta “trực giác”, nhưng trực giác thật sự không phải là cảm tính hay linh cảm mơ hồ, mà là kinh nghiệm được mã hóa trong tiềm thức. Trong tâm lý học, cơ chế này được gọi là heuristics – tức là những “lối tắt tinh thần” giúp ta ra quyết định nhanh trong những tình huống quen thuộc, dựa trên những gì ta từng trải qua.

Khi bạn đã va chạm đủ nhiều, đã từng thất bại, từng thử, từng phân tích sai và từng sửa lại đúng, bộ não của bạn bắt đầu hình thành những “mẫu hình nhận thức” (recognition patterns). Và chính nhờ những mẫu hình ấy, bạn có thể cảm nhận được “điều gì đó không ổn” chỉ trong tích tắc, mà không cần mất hàng giờ phân tích dữ liệu.

Điều này khiến mình nhận ra: khả năng ra quyết định nhanh chính là phần thưởng của những ai dám hành động, dám sai, dám thử, và dám học. Vì nếu bạn không đủ trải nghiệm, bạn không thể có trực giác; và nếu bạn không dám quyết, bạn sẽ không bao giờ có trải nghiệm.

Một vòng tròn khép kín, chỉ mở ra khi bạn bắt đầu bước đi.

3. Người dám chọn là người tự nắm lấy vận mệnh của mình

Mình tin rằng “vận mệnh” không phải là thứ được định sẵn. Nó được tạo ra từ chuỗi những quyết định mà chúng ta dám đưa ra mỗi ngày.

Người dám chọn, là người đang chủ động tạo ra vận mệnh của mình. Còn người không dám chọn, là người đang để vận mệnh chọn thay mình.

Trong tâm lý học hành vi, có một hiện tượng gọi là status quo bias – xu hướng bám víu vào hiện trạng, sợ thay đổi, sợ rủi ro, dù biết rằng ở nguyên chỗ cũ thì sẽ không thể tiến xa hơn. Và chính nỗi sợ đó khiến nhiều người kẹt mãi trong cùng một vòng lặp: họ không sống sai, nhưng họ cũng chẳng sống thật.

Ngược lại, những người thành công mà mình từng gặp, họ có một đặc điểm chung: họ không bao giờ để mình mắc kẹt quá lâu trong vùng chần chừ. Họ hiểu rằng, không có quyết định nào thật sự hoàn hảo, và đôi khi, sự chậm trễ còn tốn kém hơn cả sai lầm.

Vì thế, họ chọn hành động trước, và học trên đường đi.Họ quyết sớm để học sớm.Chính tốc độ đó, cái mà nhiều nhà nghiên cứu gọi là decision velocity, đã trở thành một lợi thế cạnh tranh lớn trong cuộc đời.

Để dễ hình dung,  thử tưởng tượng nếu mỗi năm bạn dám đưa ra 30 quyết định thay vì 5, thì chỉ cần vài quyết định đúng cũng đủ để xoay chuyển cuộc đời bạn. Còn nếu bạn mãi chờ sự chắc chắn, thì có lẽ điều duy nhất chắc chắn là: bạn sẽ vẫn đứng yên.

Ra quyết định, suy cho cùng, không phải là một kỹ năng. Nó là một năng lực sống, một phẩm chất nội tại được rèn giũa qua năm tháng.

Khi bạn dám chọn tức là bạn đang dám sống.Khi bạn dám chịu trách nhiệm tức là bạn đang trưởng thành.Và khi bạn dám thử, dám sai, dám đi tiếp tức là bạn đang trở thành người kiến tạo vận mệnh của chính mình.

Và đôi khi, trong cuộc đời này, chỉ cần một quyết định đúng, một lần dám bước ra khỏi vùng an toàn, cũng đủ để bạn viết lại toàn bộ câu chuyện của chính mình.

Cosmic Writer