Sự tỉnh thức của việc... ngủ

Thời còn là sinh viên, mình rất thích những đêm thức trắng để chạy đồ án. Đó là những khoảnh khắc mình cảm thấy tự hào, khi đã dám đánh đổi sức khỏe, dám theo đuổi mục tiêu của mình mãnh liệt hơn bất kì điều gì.

Sau này, trải đời hơn, mình dần nghĩ khác. Việc thức đêm chẳng phải là thứ gì đáng tự hào. Thức đêm không phải là thành công của ý chí hay nỗ lực, mà là thất bại của việc quản lý công việc, và tệ hơn là thất bại về sức khỏe. Bây giờ, dù có đang phải chịu nhiều deadline, mình vẫn luôn ưu tiên đi ngủ đúng giờ trước đã. Bạn bè mình hay trêu là thanh niên mà sinh hoạt như ông cụ, nhưng mình thấy vui vì việc đó.

Việc ngủ đúng giờ (và đưa cơ thể/não bộ vào một vòng lặp sinh học ổn định), giúp mình được ở trong trạng thái sức khỏe và tinh thần tốt nhất mỗi ngày. Đó không chỉ là một thói quen tốt, mà là một tuyên ngôn thầm lặng (mà mạnh mẽ) của việc yêu thương bản thân.

Hôm vừa rồi, mình nghe tập podcast của tiến sĩ Matthew Walker (tác giả cuốn bestseller "Why We Sleep"), mới hiểu được rõ hơn về tầm quan trọng của giấc ngủ. Thời gian ngủ, khách quan mà nói, chiếm đến gần 1/3 cuộc đời (nghĩa rằng nếu chúng ta sống đến 80 tuổi, thì có khoảng 26 năm cuộc đời chỉ dành cho việc... ngủ).

Trên góc độ tiến hóa, việc này nghe chừng phi lý, vì việc ngủ không giúp chúng ta sinh tồn hay sinh sản, không những thế còn là những khoảng thời gian thiếu sự phòng vệ trước những kẻ săn mồi. Nhưng tất nhiên, việc chúng ta đã tiến hóa qua hàng trăm triệu năm chỉ để... ngủ 1/3 cuộc đời mình, không phải là không có lý do. Cũng giống như chiếc điện thoại dùng hết pin thì cần phải được sạc, ngủ giúp chúng ta phục hồi lại năng lượng để hoạt động hiệu quả hơn. Không những thế, nó còn giúp tái tạo các tế bào, phát triển trí nhớ, học tập... giống như chiếc điện thoại qua mỗi lần sạc, là một lần được nâng cấp.

Ngủ, một hoạt động nhìn đơn giản vậy thôi, nhưng nó chính là quá trình phục hồi sống còn giúp não củng cố và lưu trữ trí nhớ dài hạn, tái tổ chức tư duy để tăng sáng tạo, ổn định cảm xúc và giảm stress, cân bằng toàn bộ hệ hormone, tăng miễn dịch, sửa chữa tế bào và mô, bảo vệ tim mạch và chuyển hoá, tối ưu năng lượng, tăng cường hiệu suất nhận thức, đồng thời làm chậm lão hoá và kéo dài tuổi thọ. Trình bày vậy hơi dài dòng, nhưng vẫn là chưa đủ để lột tả hết về lợi ích và sức mạnh của giấc ngủ cho sức khỏe của con người. Có thể nói, ngủ là một liều thuốc chữa lành hoàn toàn miễn phí.

Kỳ diệu là vậy, nhưng trên thực tế, giấc ngủ hiếm khi được chúng ta coi trọng. Nền kinh tế hiện đại coi việc ngủ là... lười biếng, làm giảm hiệu suất (với mấy tựa sách kiểu "đời ngắn đừng ngủ dài"), và tôn vinh việc thức đêm làm việc như một biểu tượng của sự cố gắng. Chẳng hạn, trên Facebook, mình cũng gặp không ít các nội dung của Trung Quốc được Việt hóa, về các học bá thức đến 2-3 giờ sáng để ôn bài, như là những "tấm gương về nỗ lực học tập". Mặc dù những nội dung đó mang thông điệp truyền động lực, nhưng mình thấy, bất kì thứ gì khuyến khích ta hy sinh sức khỏe của mình, đều nên được xem là độc hại.

Nghiên cứu cho thấy, chất lượng giấc ngủ của con người đang ngày càng giảm sút (tỷ lệ người báo cáo “chất lượng ngủ kém” tăng từ 34,87% năm 2008 lên đến 47,67% năm 2018). Xu hướng ngày có sự tương quan với sự suy giảm về sức khỏe tinh thần (và gia tăng về các bệnh tâm lý) cũng trong cùng khoảng thời gian đó. Vấn đề này có thể đến từ nhiều nguyên nhân, mà mình nghĩ, sự kích thích vô hạn từ những thiết bị thông minh và cảm giác áp lực từ cuộc sống hiện đại, là những lý do lớn nhất khiến con người ngày càng "khó ngủ".

Vậy nên, việc ngủ (và đảm bảo chất lượng giấc ngủ) từng là một việc mà ông bà tổ tiên ta từng làm rất tự nhiên, thì nay, lại là một việc cần chúng ta phải thật sự ưu tiên và thực hành một cách có chủ đích. Nhất là trong một thế giới ồn ào và vội vã như bây giờ, việc ngủ đúng giờ, ngủ đủ và ngủ chất lượng, lại trở thành một hành động phản kháng đầy... tỉnh thức. Đó là cách chúng ta từ chối những tiêu chuẩn hiệu suất méo mó, từ chối việc đánh đổi bản thân để chạy đua với nhịp sống vắt kiệt.

Có thể nói, ngủ là nền móng âm thầm của mọi thành tựu bền vững, là gốc rễ của một tinh thần khoẻ mạnh và một cơ thể biết tự chữa lành, là khi năng lượng, sự sáng suốt, sự tử tế, và cả ý chí của con người được tái sinh. Và mình nghĩ, ngủ cũng là cách đơn giản nhất để bạn yêu thương chính mình.

Cosmic Writer