Những thứ bất kì độ tuổi nào cũng đều nên học (phần 1)

Naval Ravikant từng chia sẻ: “The most important skill is learning how to learn.”

Càng lớn, càng ngẫm nghĩ mình thấy nó càng đúng. Mình nhận ra có những nhóm tri thức mà nếu mình biết từ sớm hơn, thì có lẽ rất nhiều quyết định trong đời mình đã nhẹ nhàng hơn, và cuộc đời của mình đã tránh được biết bao va vấp không đáng có.

Và mình tin, đây là những thứ bất kỳ ai, ở bất kỳ giai đoạn nào cũng đều nên học.

1. Học về bản thân

Hiểu về bản thân sẽ giúp chúng ta tránh được rất nhiều quyết định sai lầm trong cuộc đời. Yêu ai, học ngành gì, làm công việc gì… Nếu như không hiểu về chính mình, biết mình mạnh-yếu ở đâu, biết mình thật sự muốn gì… thì chúng ta thường sẽ rất mông lung trước mọi quyết định.

Trong tâm lý học có Self-Discrepancy Theory - lý thuyết nói về khoảng cách giữa con người mình muốn trở thành và con người mình đang là. Và chính khoảng cách ấy, theo mình quan sát từ bản thân và rất nhiều người xung quanh, là nguồn gốc của cảm giác mông lung, lạc hướng, hoặc luôn thấy “cuộc đời này không phải dành cho mình”.

Mình gặp nhiều anh chị đến U40, U50 mới giật mình nhìn lại xem mình là ai, mình có hạnh phúc với cuộc sống của mình hay không? Và lúc đó, việc thay đổi đã không còn dễ như thời đôi mươi.

Hiểu về bản thân sớm, với mình giống như bật sáng một “bản đồ nội tâm”. Từ đó, mọi lựa chọn trong đời của chúng ta sẽ trở nên rõ ràng hơn.

2. Tâm lý học

Thứ hai, là hiểu về tâm lý học. Cụ thể chúng ta cần hiểu một số ngành như tâm lý học nhận thức, tâm lý học hành vi, tâm lý học tích cực, và khoa học não bộ.

Mình thấy đây là nhóm kiến thức cực kỳ quan trọng, vì về cơ bản, tất cả những suy nghĩ, cảm xúc và hành động của chúng ta đều bắt nguồn từ đây, từ chính cấu trúc vận hành của tâm trí. Và khi hiểu được cách bộ não hoạt động, cách nó xử lý thông tin, cách nó hình thành cảm xúc, cách nó phản ứng theo thói quen, thì mình có thể “lập trình lại” chính mình từ bên trong. Mình biết lúc nào mình bị thiên kiến cảm xúc dẫn dắt, lúc nào mình phản ứng theo bản năng, và lúc nào mình cần dừng lại để điều chỉnh.

Nghiên cứu của Kahneman & Tversky cho thấy phần lớn quyết định của con người bị ảnh hưởng bởi cognitive biases, những lệch lạc khiến chúng ta nghĩ rằng mình đang lý trí, trong khi thực ra không phải vậy.

Harvard Business Review (2020) thậm chí còn chỉ ra rằng: 85% quyết định sai lầm trong công việc xuất phát từ các thiên kiến này.

Đối với mình, hiểu tâm lý học không phải để “phân tích ai đúng ai sai”, mà để mình tự biết tại sao mình phản ứng như thế, mình đang bị bias nào chi phối, và mình có thể điều chỉnh như thế nào để sống dễ chịu hơn với chính mình và người khác.

Đó là lý do mình tin tâm lý học là một trong những thứ đáng để chúng ta học nhất.

3. Khoa học về lối sống

Thứ ba, là học về lối sống. Khoa học lối sống từ dinh dưỡng, vận động, giấc ngủ, cấu tạo cơ thể của con người, các tiến trình sinh học diễn ra trong nó,... giúp mình hiểu rõ hơn lý do vì sao có những ngày mình kiệt sức, dễ cáu, hoặc mất tập trung dù chẳng có chuyện gì quá lớn.

Nó giống như là phần cứng của con người, và phần mềm tốt không thể chạy trên phần cứng mệt mỏi. Chúng ta chỉ có duy nhất một cơ thể xuyên suốt cuộc đời, nếu như không biết giữ, thì khi gặp vấn đề sẽ rất khó để sửa.

Nghiên cứu của Matthew Walker (2017) chỉ ra rằng ngủ thiếu chỉ 1–2 giờ mỗi đêm cũng có thể làm giảm 10–20% khả năng nhận thức.

Chúng ta không cần học để trở thành chuyên gia, chỉ cần biết đủ để thiết kế một lối sống lành mạnh từ đó giúp thay đổi chất lượng cuộc sống của mình, tạo nền tảng vững chắc cho hạnh phúc và sự phát triển về lâu dài.

4. Tài chính cá nhân

Cuối cùng là tài chính cá nhân, hay nói cách khác là hiểu về cách quản lý tiền. Với mình, tài chính là một dạng “sự thật thầm lặng”: ta có thể tránh nói về nó, nhưng không thể tránh được hậu quả khi mình không biết cách quản lý.

Mình từng gặp nhiều người kiếm được không ít tiền, nhưng vẫn sống trong áp lực tài chính chỉ vì chưa hiểu những nguyên tắc cơ bản như: thu bao nhiêu - tiêu bấy nhiêu; lạm phát lối sống; không có quỹ dự phòng; đầu tư theo cảm tính,…

Theo National Endowment for Financial Education (2019), 60% người trưởng thành gặp khó khăn tài chính chỉ vì thiếu kiến thức quản lý tiền.

Mình cũng không phải kiểu người ghi chép từng đồng ra vào, nhưng những nguyên tắc như chi-tiêu, tiết kiệm, đầu tư… chúng ta bắt buộc cần phải nắm được:

- chi ít hơn thu,

- có quỹ dự phòng,

- hiểu các kiến thức đầu tư cơ bản như quản lý rủi ro, đa dạng hoá danh mục, tư duy dài hạn,...

- và không để lối sống đi nhanh hơn khả năng kiếm tiền…

Tóm lại, mình nghĩ chúng ta không cần phải “biết hết mọi thứ”. Nhưng mình tin có những tri thức nếu học muộn, thì cái giá phải trả là cả hành trình dài phía trước. Còn chỉ cần học sớm hơn một chút thôi, cuộc đời của chúng ta sẽ trở nên rõ ràng, nhẹ nhàng và chủ động hơn rất nhiều.

Cosmic Writer