Bài học về sự "không đánh giá"

Thành thực mà nói, mình tự thấy bản thân là một người rất giỏi trong việc... không đánh giá người khác. Hoặc chính xác hơn, luôn cố gắng để hạn chế việc áp đặt những tiêu chuẩn, giá trị, quan điểm của mình lên người khác.

(Ở đây, mình nói đến "đánh giá" trên góc độ phê phán đạo đức, đánh giá đúng-sai, tốt-xấu một cách đầy chủ quan và thiên kiến, kiểu như: "làm như vậy là không được", "sống như vậy là không ổn", abcxyz...)

Trên thực tế, "không đánh giá" là một thực hành đạo đức rất phổ biến, một lời chỉ dẫn mà bạn có thể tìm thấy trong triết lý của bất kì tôn giáo nào. Phật giáo từng dạy về "chánh kiến" và "từ bi".

Chẳng hạn, trong cuốn nhật ký "Meditations", hoàng đế khắc kỷ Marcus Aurelius từng chia sẻ: ông không đánh giá chê trách một người vì... miệng anh ta hôi. Với cái gene đó, với cái miệng đó, với điều kiện sống đó... thì miệng hôi là một việc hợp lẽ tự nhiên. Nếu như anh ta không biết miệng mình hôi, thì hãy nhắc anh ta một cách khéo léo, cho "đẹp lòng nhau" chứ không cần chê trách, giễu cợt.

Góc nhìn này của Marcus, mình nghĩ, có một chút hề hước. Nhưng bài học cốt lõi của nó thì lại rất sâu sắc. Đó là việc chúng ta nhiều khi cần phải biết tự đặt mình vào vị trí của người khác, quan sát thế giới qua lăng kính của họ, cảm nhận những hạnh phúc và những nỗi đau của họ. Qua đó chúng ta mới hiểu được rằng tại sao họ như vậy, tại sao họ nghĩ điều họ nghĩ và làm điều họ làm. Chúng ta không nhất thiết phải đồng ý với họ. Nhưng việc đó sẽ giúp chúng ta không chỉ còn thấy mọi thứ qua cái "tôi" của mình, mà biết nhìn rộng hơn, hiểu vấn đề đa chiều hơn, và có sự cảm thông sâu sắc hơn.

Bản thân mình thì học được cách "không đánh giá" từ thời còn đi du học. Thời đó, mình học ở Australia: một quốc gia đa chủng tộc, với nhiều người đến từ nhiều quốc gia khác nhau. Ở đó, mình (một người Việt Nam) là thiểu số, với những phong cách sống, hành xử, lối suy nghĩ... đôi khi "lạc quẻ" so với người bản xứ hay những người đến từ các văn hoá khác. Thế nhưng, điều làm mình biết ơn đó là: mình chưa bao giờ bị ai phán xét hay khiến mình cảm thấy bất an vì sự khác biệt. Nhờ đó, mình cũng dần học được cách cởi mở và bao dung hơn với những người "không giống mình": không ngầm phán xét hay chê cười khi người Ấn bốc thức ăn bằng tay, người Úc đi cả giày vào nhà, người Arab cứ vài lần một ngày phải ra một góc riêng cầu nguyện.

Càng tiếp xúc và mở mang, mình càng nhận ra: thế giới này đầy rẫy những sự khác biệt. Sự khác biệt về văn hoá, về niềm tin tôn giáo, về nhân sinh quan, về lối sống... khiến chúng ta cũng có những hệ quy chiếu khác nhau, đôi khi rất khó để áp đặt cái đúng, cái sai của mình lên cho người khác.

Sự hoà hợp không đến từ việc phải đồng thuận với nhau về mọi thứ, mà ở việc cho phép sự khác biệt tồn tại. Mình nghĩ, chỉ cần ở tầng sâu nhất, chúng ta chia sẻ cùng một thứ "ngôn ngữ chung" của sự thấu hiểu, sự bao dung, sự tử tế... thì chúng ta hoàn toàn có thể làm bạn và yêu thương những người mà nhìn từ ngoài hoàn toàn khác mình.

Khi không phán xét người khác, bạn cũng sẽ giảm nhẹ đi những tiêu chuẩn hà khắc mà bạn đang áp đặt lên thế giới. Vì thật ra, khi phán xét người khác, chúng ta cũng đang tự phán xét mình trước tiên. Không ai hoàn hảo, và bạn cũng vậy.

Tất nhiên, thứ gì cũng nên có giới hạn của nó. Có những cái xấu không nên được chấp nhận. Có những lợi ích được tạo ra từ vết thương và tổn hại cho người khác, cũng không nên được xem như bình thường. Nhưng nhìn chung, nguyên tắc này cũng vẫn đúng: đừng vội đánh giá hay phán xét lựa chọn sống của một người, nếu như họ không làm ảnh hưởng xấu tới ai.

Mình không nghĩ thế giới này sẽ trở nên hoàn hảo chỉ vì chúng ta ngừng đánh giá. Thậm chí việc đó còn rất khó, vì đánh giá là một xu hướng hết sức tự nhiên của tâm trí con người.

Nhưng mình tin rằng, khi chúng ta bớt cố chấp với những phán xét của mình, lắng nghe thêm một chút, cảm thông thêm một chút… thì mối quan hệ giữa người với người cũng sẽ trở nên bớt nặng nề, bớt xa cách. Còn thế giới sẽ bình yên hơn, dễ sống hơn, và hạnh phúc hơn.

Cosmic Writer