Học cách để nói "không"

Derek Sivers có câu nói nổi tiếng: "if it's not a hell yes, it's a hell no" (tạm dịch: nếu như nó không phải là "chắc chắn rồi!", thì nó sẽ là "không đời nào!").

Chữ "hell yes" và "hell no" dịch ra tiếng Việt như vậy nghe hơi... buồn cười, nhưng nhìn chung, ý của Sivers là: khi đứng trước bất kì một lựa chọn hay quyết định lớn nào trong cuộc đời, nếu như câu trả lời thật tâm trong bạn không phải là một chữ "CÓ" chắc chắn và dõng dạc, thì có nghĩa, nó nên là "KHÔNG".

Đây là một nguyên tắc trong việc ra quyết định, hướng con người ta tới việc chỉ nên cam kết với những gì mà mình thật sự cảm thấy tin tưởng và tâm huyết. Bất kì thứ gì khiến bạn phải phân vân và lưỡng lự, nhiều khả năng câu trả lời đã là "không" ngay từ đầu, hoặc sớm muộn gì cũng xảy ra vấn đề.

Càng lớn, mình càng cảm thấy điều này đúng, ít nhất là với chính mình. Từ việc chọn ngành học hồi mình ngoài 20, cho tới việc bước ra tự xây dựng sự nghiệp tự do sau khi tốt nghiệp. Khi phải tự xoay sở như vậy, những ngã rẽ, hướng đi xung quanh có rất nhiều. Con đường nào nhìn cũng "có vẻ tiềm năng". Nhưng lựa chọn của mình thì chỉ có một. Việc này khiến quá trình ra quyết định trở thành một bài toán rối rắm, khi chúng ta không thật sự biết lựa chọn nào là "đúng", nhưng cái giá phải trả (về thời gian, công sức, tiền bạc) thì có thật... và không hề rẻ chút nào.

Bản thân mình cũng đã từng có những lựa chọn... mà ngay từ đầu đã cảm thấy "cấn". Một cảm giác gì đó khó diễn tả, khó giải thích... nhưng vì lựa chọn đó có vẻ hợp lý nên mình vẫn cứ đâm theo, với suy nghĩ rằng theo thời gian, cảm giác của mình sẽ thay đổi. Thế nhưng càng về sau, những lựa chọn đó lại dẫn mình đến rất nhiều vấn đề. Hóa ra cái cảm giác "cấn" ban đầu của mình không phải là không có lý do.

Có thể, đó chỉ là kết quả của thiên kiến xác nhận (confirmation bias). Nhưng ngược lại, cũng có thể, như mình nhận ra, là trực giác của chúng ta có khả năng đoán biết được rất tốt rằng thứ gì phù hợp với mình, thứ gì không. Khi đã đủ va vấp, đủ trải nghiệm với cuộc sống, khi đó trực giác của chúng ta sẽ được mài giũa để trở nên chính xác. Nó sẽ vừa dựa trên kinh nghiệm, vừa dựa trên sự hiểu biết của chúng ta về chính mình, để đưa ra các phán đoán, cảm nhận về khả năng thích ứng của mình trong các hoàn cảnh chưa xảy ra. Chẳng hạn, ai là người yêu phù hợp, ai có khả năng hợp tác cùng, hướng đi sự nghiệp nào có khả năng thành công...

Trong một số trường hợp, trực giác sẽ cho chúng ta cái cảm giác rõ ràng và chắc chắn, như thể đang hét lớn lên rằng "hell yes!". Vậy thì, theo như Sivers, đó là những lựa chọn mà chúng ta nên thật sự cân nhắc. Và ngược lại, cũng có những lựa chọn mà chúng ta không chắc lắm, cảm giác còn phân vân hay còn gì đó lấn cấn... Thì khi đó, câu trả lời nên là "không", chứ đừng vì cả nể hay những sức ép bên ngoài mà vô tâm nói "có". Nhiều khi cái giá của việc cam kết với một lựa chọn sai còn đắt hơn là việc bỏ lỡ đi một lựa chọn đúng.

Tất nhiên, cũng sẽ có nhiều trường hợp trực giác đưa ra phán đoán sai. Đặc biệt là khi chúng ta chưa có nhiều trải nghiệm, trực giác thiếu nhiều dữ kiện để dựa vào nhận định. Tất yếu, chúng ta nên có một sự hoài nghi và phản tư lành mạnh với cái gọi là "bản năng" (gut instinct) của mình, để tránh đưa ra các quyết định bốc đồng, cảm tính. Và nhiều lúc, sẽ có những trách nhiệm quan trọng cần làm, cho dù bạn có hào hứng hay đam mê chúng hay không.

Nhưng sau cùng, như mình thấy, phương châm này của Derek Sivers sẽ rèn chúng ta học cách nói "không" ở những chỗ chúng ta đang ngập ngừng "có thể". Việc dứt khoát nói "không" làm gọn đi những mối bận tâm, để bạn có thể dành nhiều nhiệt huyết và sự tập trung của mình vào những cam kết mà bạn thật lòng nói "có". Đó cũng là việc dám rời đi khỏi một mối quan hệ độc hại, hoặc khỏi một môi trường làm việc không phù hợp với mình.

Sau cùng, học cách nói “không” không chỉ là học cách từ chối, mà là học cách trung thực với chính mình. Khi ta dám nói “không” với những điều nửa vời, ta đang nói “có” với những điều thật sự xứng đáng. Bởi vì mỗi lời “có” đều mang theo một cam kết: về thời gian, năng lượng, và một phần tâm huyết của ta. Nếu ta không lựa chọn cẩn thận, cuộc sống sẽ dần chất đầy những cam kết mờ nhạt, khiến ta kiệt sức mà chẳng tiến gần hơn đến điều gì có ý nghĩa.

Ngược lại, nói “không” đúng lúc chính là một dấu hiệu của sự trưởng thành: không phải vì ta trở nên lạnh lùng hay ích kỷ, mà vì ta đã hiểu rõ hơn về giá trị của mình, giới hạn của mình, và điều gì thật sự quan trọng.

Khi ta đủ tỉnh táo để chỉ dành “có” cho những điều khiến trái tim rung động, lý trí đồng thuận, thì đó chính là lúc ta đang sống một cuộc đời có chọn lọc. Ít hơn, nhưng sâu hơn. Chậm hơn, nhưng chắc chắn hơn. Tối giản hơn, nhưng lại nhiều ý nghĩa hơn.

Cosmic Writer