Thông minh hay trí tuệ?

Bạn có thể rất thông minh, phản ứng nhanh, giải quyết vấn đề sắc bén. Nhưng nếu thiếu trí tuệ, bạn vẫn có thể… chọn sai vấn đề để giải quyết.

Đây là một trong những bài học quan trọng nhất mà mình từng học được: phân biệt giữa trí thông minh và trí tuệ - Intelligence và Wisdom. Nghe thì giống nhau, nhưng trong trải nghiệm sống của mình, hai thứ ấy lại đứng ở hai tầng nhận thức hoàn toàn khác.

Trí thông minh giúp bạn sắc bén, linh hoạt, xử lý nhanh những tình huống phức tạp. Nhưng có một nghịch lý mà mình thấy rất nhiều người, kể cả bản thân mình trước đây, không muốn thừa nhận: người càng thông minh lại càng dễ mắc những sai lầm lớn. Không phải vì họ không biết tính toán, mà vì họ quá giỏi trong việc tối ưu hoá…

nhầm mục tiêu.

Giới hạn của trí thông minh nằm ở chỗ nó chỉ giúp bạn thắng trong một trò chơi. Nó không đủ để trả lời một câu hỏi quan trọng hơn rất nhiều: trò chơi đó có đáng để chơi hay không?

Mình lấy ví dụ cho dễ hình dung: để tranh luận thắng một người lạ trên mạng, bạn cần sự sắc sảo, logic chặt chẽ, khả năng phản biện nhanh. Nhưng… liệu việc tiêu tốn hàng giờ để chứng minh mình đúng có thật sự quan trọng?

Đôi khi, giữa một đống công việc, những người thân đang cần mình hiện diện, những mục tiêu dài hạn cần được đầu tư thời gian, mình lại vướng vào một cuộc tranh cãi vô nghĩa. Đó chính là khoảnh khắc trí thông minh… đi lạc hướng.

Và mình nhận ra, nếu trí thông minh là khả năng giải quyết vấn đề, thì trí tuệ chính là năng lực chọn đúng vấn đề đáng để giải ngay từ đầu.

Trí thông minh là động cơ. Trí tuệ là định hướng.

Trí tuệ không phải sự sắc sảo. Nó là sự sáng suốt, thứ giúp bạn phân định rạch ròi:

- điều gì thật sự quan trọng và điều gì chỉ phù phiếm;

- lợi ích dài hạn và những khoái cảm nhất thời;

- điều mình muốn theo đuổi vì giá trị cốt lõi, và điều mình làm chỉ để xoa dịu cái tôi hoặc chiều lòng kỳ vọng xã hội.

Trong triết học, Aristotle từng gọi trí tuệ thực tiễn là phronesis - khả năng đưa ra những quyết định đúng đắn trong các tình huống đời thường. Mình đặc biệt đồng cảm với định nghĩa này, bởi vì theo quan sát của mình, bạn có thể rất sắc bén, nhưng chỉ cần thiếu sáng suốt, bạn vẫn có thể đi rất nhanh… về sai hướng.

Trong tâm lý học hiện đại, các nghiên cứu của Robert Sternberg trong mô hình nổi tiếng gọi là WICS (Wisdom – Intelligence – Creativity – Synthesized) cũng phân biệt rõ hai thứ:

• Intelligence thiên về xử lý thông tin, suy luận, giải quyết tác vụ.

  
  

• Wisdom liên quan đến khả năng nhìn toàn cảnh, cân bằng lợi ích – hệ quả – đạo đức – ý nghĩa, và ra quyết định mang tính “dài hạn cho cuộc đời”.

Nói cách khác: trí tuệ không khiến bạn thông minh hơn; nó khiến bạn không dùng trí thông minh vào những việc làm kiệt quệ cuộc đời mình. Và chính khả năng phân định đó tạo nên chất lượng cuộc sống. Trí tuệ là thứ soi đường cho bạn nhìn thấy một cuộc đời tử tế, sâu sắc, và tự do hơn.

Tất nhiên, mình không nói trí thông minh không quan trọng. Nhưng mình tin có một thứ còn quan trọng hơn đó là trí tuệ, nhưng lại ít được nhắc đến hơn thôi.

Tuy nhiên, để đạt đến trí tuệ, thì lại không có trường lớp nào dạy cả. Mà mình tin nó đến:

• Từ trải nghiệm cuộc sống của mỗi người, những nấc thăng trầm và những lần gục ngã.

• Từ việc quan sát, thực hành việc thấu hiểu về bản thân, phát triển và tu sửa chính mình.

• Từ tình yêu thương, lòng trắc ẩn bạn dành cho chính bản thân và những người xung quanh.

Chỉ khi có trí tuệ, bạn mới biết mình cần làm gì để cuộc đời trở nên thật sự ý nghĩa, không phải theo định nghĩa của người khác, mà là theo định nghĩa của chính bạn…

Cosmic Writer