Hiện diện và chuyển hóa tổn thương

Khái niệm về "tổn thương", như cách mọi người vẫn hiểu, thường được đặt trong bối cảnh chữa lành, trị liệu tâm lý, hoặc dành cho những người đang trong hoàn cảnh tinh thần bất ổn. Nhìn chung, khỏe mạnh bình thường thì nghĩa là không có tổn thương gì.

Nhưng thực chất, ai trong chúng ta cũng đều đã từng trải qua tổn thương. Đặc biệt là những tổn thương từ tuổi thơ, những nhát cắt vào tâm hồn ngây thơ của chúng ta từ lúc nhỏ, chính là những va đập sớm với thực tại, những trải nghiệm đầu đời đã góp phần định hình nên nhân sinh quan của chúng ta khi trưởng thành.

Nguyên nhân đằng sau tất cả những nỗi tự ti, nỗi lo sợ, sự căng thẳng của chúng ta khi sinh tồn trong thế giới của người lớn, thật ra đều có thể được truy về một (hoặc nhiều) những trải nghiệm tổn thương trong quá khứ. Đôi khi chỉ cần một lời phê bình từ cha mẹ, một thất bại ở trường lớp, một mâu thuẫn với người bạn thân... cũng đủ khiến tâm hồn trong sáng của chúng ta không còn nguyên vẹn.

Đó là về mặt nguyên lý, nếu như soi chiếu theo những lý thuyết tâm lý học. Nhưng trên thực tế, phần lớn thời gian chúng ta đã chẳng còn thấy đau nữa, hoặc thậm chí còn chẳng nhớ mình đã từng trải qua những tổn thương gì. Cuộc sống bận rộn, khiến chúng ta luôn phải nhìn về phía trước, ít khi nào có thời gian để nhìn lại những trải nghiệm quá khứ bằng cái nhìn phân tích. Nhưng cái cách mà những tổn thương quá khứ đó tác động đến chúng ta, nếu như không được nhận diện và tháo gỡ đúng cách, vẫn sẽ âm thầm đi cùng với chúng ta cho đến hết đời.

Trong cuốn "The body keeps the score" của nhà tâm lý Van der Kolk, khi con người trải qua những trải nghiệm quá sức chịu đựng (như bạo hành, mất mát, tai nạn, chiến tranh, hoặc bị bỏ rơi...), não bộ và hệ thần kinh không chỉ “nhớ” ký ức về sự kiện, mà ghi lại toàn bộ trạng thái sinh lý: nhịp tim, căng cơ, hormone stress, cảm giác trong ruột, và phản xạ sinh tồn.

Điều này có nghĩa, tổn thương quá khứ vẫn đang "sống" trong cơ thể của bạn, và sẽ được kích hoạt ngay khi bạn ở trong tình huống gần giống với trải nghiệm tiêu cực trước đây. Đây là lý do những người từng bị phản bội trong tình yêu thường sẽ khó để tìm thấy niềm tin với người yêu kế tiếp, hoặc những người từng thất bại trong kinh doanh thường sẽ không dám thử lại lần nữa, một khi đã hoài nghi năng lực của mình.

Vậy nên, để "chữa lành" tổn thương (một cách tận cùng nhất), không thể chỉ đến từ trị liệu tâm lý qua đối thoại. Việc đó là cần thiết để chúng ta ý thức, nhận diện, và diễn giải được về ý nghĩa của những tổn thương. Nhưng để thật sự vượt qua được chúng, theo nghĩa rằng chúng ta không còn bị ảnh hưởng và kiểm soát bởi chúng nữa, bắt buộc phải cần đến những hình thức trị liệu tác động đến hệ thống sinh lý, đặc biệt là các phản ứng cơ thể gắn liền với tổn thương. Hay nói cách khác, chúng ta cần phải tiếp cận từ thân-tâm chứ không phải chỉ từ tâm-trí đơn thuần. Van der Kolk gọi đây là hướng tiếp cận "bottom-up" (từ dưới lên), giúp chúng ta làm hòa được với những phần tổn thương sâu trong cơ thể, ở những nơi mà ngôn ngữ và lý trí không thể chạm tới.

Mình nghĩ, đây có lẽ là lý do mà các thực hành thân-tâm (chẳng hạn như thiền chánh niệm) có thể mang lại những lợi ích sâu sắc. Các thực hành này giúp chúng ta kết nối sâu hơn với chính cơ thể mình, và từ sự kết nối sâu đó, chúng ta mới học được cách để tìm thấy sự an toàn, và tái lập được hệ thần kinh để những tổn thương được hồi phục.

Sự hiện diện (being present) do đó không phải chỉ là "trở về với chính mình", mà còn là để "thay đổi và chuyển hóa chính mình" ở tầng nghĩa sâu nhất.

Nói tóm lại, dù bạn có nhận ra hay không, thì những tổn thương quá khứ vẫn đang là một phần bên trong bạn. Việc chữa lành được chúng không phải chỉ cần đến một cách suy nghĩ khác, mà còn cần đến một cách cảm nhận khác.

Nếu như bạn dám lắng nghe trọn vẹn cơ thể mình, dám chạm vào những nơi từng run rẩy, dám thở cùng nỗi đau thay vì chối bỏ nó... thì khi đó tổn thương mới được thật sự chuyển hóa, và nỗi đau mới có thể được trở thành sức mạnh.

Cosmic Writer